ابوالقاسم علی بن احمد کوفیاَبوالقاسم کوفی، از روات ضعیف شیعه است. وی متهم به دروغ‌گویی و جعل حدیث می‌باشد. ۱ - بیوگرافیاَبوالقاسم کوفی، علی بن احمد بن موسی (د ۳۵۲ق/۹۶۳ م)، فقیه و متکلم می‌باشند. ۲ - شرح حالاز تاریخ ولادت و زندگی او اطلاعی دردست نیست. او ادّعا می‌کرده که از «آل ابی طالب» است. در آخر عمرش به غلو دچار شد و مذهب او فاسد گشت و در ناحیه‌ای به نام «کرمی» در سال ۳۵۲ درگذشت، که آن ناحیه در پنج فرسخی فسا و بیست فرسخی شیراز است. غلات مقام او را بلند می‌دانند. ۳ - نسبآنچه دباره تبار او آورده‌اند، این است که وی، خود را علوی و از احفاد هارون، فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السلام) معرفی می‌کرده است. برخی او را از نوادگان موسی مبرقع، فرزند امام جواد (علیه‌السلام) دانسته‌اند، [۳]
افندی، عبداللـه، ریاض العلماء، ج۳، ص۳۷۵، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
[۴]
قمی، عباس، هدیه الاحباب، ج۱، ص۳۵، تهران، ۱۳۶۲ش.
ولی بن ابر آنچه عمری از استاد خود ابن طباطبای نسابه نقل می‌کند، ادعای علوی بودن او کذب است. آنچه تقریباً همهً منابع بر آن اتفاق دارند، این است که وی نخست امامی بوده، اما در اواخر عمر به غلو گراییده است.۴ - جایگاه رجالیکذّاب، صاحب بدعت و غالی بوده است. [۶]
مامقانی، عبدالله، تلخیص مقباس الهدایة، ص ۲۶۸.
۵ - دیدگاه رجالیوننجاشی او را فاسد المذهب و غالی معرّفی می‌کند. ابن غضائری و صاحب خلاصة الاقوال و علاّمه مامقانی، او را غالی و صاحب بدعت معرفی کرده‌اند. [۸]
مامقانی، عبدالله، تلخیص مقباس الهدایة، ص ۲۶۸.
مرحوم آیت‌الله خویی، او را کذّاب و فاسد المذهب می‌داند و می‌گوید برخی روایات تحریف قرآن را او نقل کرده است.۶ - اساتیدابوالقاسم کوفی از پدرش و علی بن ابراهیم قمی، صاحب تفسیر و محمد بن جعفر کوفی اسدی روایت کرده است. [۹]
خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۹۳، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
[۱۱]
نوری حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۵۷۵، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
۷ - شاگردانفرزندش ابومحمد و نیز ابوعمران کرمانی، شیخ حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی و تلعبکری از او روایت کرده است. [۱۳]
افندی، عبداللـه، ریاض العلماء، ج۳، ص۳۵۸، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
[۱۴]
نوری حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۳۲۳، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
۸ - وفاتابوالقاسم کوفی در جمادی‌الاول ۳۲۵ در کرمی (یا آبگرم) [۱۵]
افندی، عبداللـه، ریاض العلماء، ج۳، ص۳۷۵، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
در پنج فرسخی فسا درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد، اما عمری از قول استاد خود نوشته است که قبر او در ری است.۹ - آثار و تألیفاتبه ابوالقاسم کوفی، بالغ بر ۵۰ کتاب در موضوعات مختلف فقهی، فلسفی، کلامی، اخلاقی و تفسیر نسبت داده شده است طوسی بسیاری از کتاب‌های او را می‌پسندند و می‌گوید: آن‌ها را هنگامی نوشته که بر راه راست بوده است، اما کتاب‌های بعدی او را دارای غلو و تخلیط می‌شمارد. [۱۹]
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ج۱، ص۹۱-۹۲، به کوشش سیدمحمد صادق آل بحر العلوم، نجف، المکتبه المرتصویه.
به گفته مامقانی [۲۰]
مامقاني، عبداللـه، تنقيح المقال، ج۲، ص۲۵۶، نجف، ۱۳۵۰ق.
اگر روایتی از او دردست باشد که ثابت شود آن را پیش از انحرافش روایت کرده است، می‌توان آن را اخذ کرد وگرنه قابل اعتنا نیست. از ابوالقاسم کوفی، تنها دو اثر دردست است.۹.۱ - الاستغاثه فی بدع الثلاثهالاستغاثه فی بدع الثلاثه، که کتاب مشهور اوست و به گفته افندی [۲۱]
افندی، عبداللـه، ریاض العلماء، ج۳، ص۳۵۵، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
و خوانساری، [۲۲]
خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۹۱، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
وی آن را در اوان استقامت و بصیرتش نوشته شده است. وی در این کتاب بدعت‌هایی را برای سه خلیفه نخستین برشمرده است که به تصریح وی پیروان آنان نیز بدان‌ها اقرار دارند. مجلسی در مقدمه بحار این کتاب را به سهو، تاً لیف ابن میثم بحرانی دانسته است. کتاب الستغاثه دوباره در نجف به چاپ رسیده است.۹.۲ - الآداب و مکارم الاخلاقالآداب و مکارم الاخلاق، یک نسخه از این اثر در کتابخانه قاهره موجود است. ۹.۳ - آثار منسوبنجاشی این آثار را از او یاد کرده است الانبیاء ـ الاوصیاء ـ البدع المحدثة ـ التّبدیل والتّحریف ـ تحقیق اللّسان فی وجوه البیان ـ الاستشهاد ـ تحقیق ما الّفه البلخی فی المقالات ـ منازل النّظر و الاختیار ـ ادب النّظر والتّحقیق ـ تناقض احکام المذاهب الفاسدة ـ الاصول فی تحقیق المقالات ـ الابتداء ـ معرفة وجوه الحکمة ـ معرفة ترتیب ظواهر الشّریعة ـ التّوحید ـ مختصر فی فضل التّوبة ـ تثبیت نبوّة الانبیاء ـ مختصر فی الامة ـ مختصر فی الارکان الاربعة ـ الفقه علی ترتیب المزنیّ ـ الآداب و مکارم الاخلاق ـ فساد اقاویل الاسماعیلیة ـ الرّدّ علی ارسطاطالیس ـ المسائل والجوابات ـ فساد قول البراهمة ـ تناقض اقاویل المعتزلة ـ الرّدّ علی محمّد بن بحر الرّهنی ـ الفحص عن مناهج الاعتبار ـ الاستدلال فی طلب الحقّ ـ تثبیت المعجزات ـ الردّ علی من یقول انّ المعرفة من قبل الموجود ـ ابطال مذهب داود بن علی الاصبهانی ـ الردّ علی الزّیدیة ـ تحقیق وجوه المعرفة ـ ما تفرّد به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) من الفضائل ـ الصّلاة والتسلیم علی النّبی وامیرالمؤمنین ـ الرّسالة فی تحقیق الدّلالة ـ الرّد علی اصحاب الاجتهاد فی الاحکام ـ فی الامامة ـ فساد الاختیار ـ رسالة الی بعض الرؤساء ـ الردّ علی المثبتة ـ الرّاعی والمرعی ـ الدّلائل والمعجزات ـ ماهیة النّفس ـ میزان العقل ـ ابّان حکم الغیبة ـ الرّد علی الاسماعیلیة فی المعاد ـ تفسیر القرآن ـ کتاب فی النفس. نجاشی در پایان عناوین تالیفات او می‌افزاید که اکثر کتاب‌های او فاسد است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، الذریعه. (۲) ابوالقاسم کوفی، علی بن احمد، الاستغاثه، نجف ۱۳۶۸ق. (۳) افندی، عبداللـه، ریاض العلماء، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق. (۴) خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م. (۵) طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به کوشش سیدمحمد صادق آل بحر العلوم، نجف، المکتبه المرتصویه. (۶) عمری، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، به کوشش احمد مهدوی دامغانی، قم، ۱۴۰۹ق. (۷) قمی، عباس، هدیه الاحباب، تهران، ۱۳۶۲ش. (۸) بامقانی، عبداللـه، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق. (۹) مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۰) نجاشی، احمد بن علی، رجال، به کوشش محمدجواد نائینی، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۱۱) نوری حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم کوفی»، ج۶، ص۲۴۹۲. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دروغ پردازان در حوزه حدیث شیعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۱۷. |